بهداشت به مراقبت‌های بهداشتی ضروری گفته می‌شود که براساس روش‌ها و فناوری‌های علمی و عملی مطمئن، قابل قبول اجتماعی و از طریق مشارکت افراد و خانواده‌های جامعه در دسترس قرار می گیرد و هزینه مشخصی برای آن در نظر گرفته می شود. مشارکت مردم در این زمینه به معنای واگذاری سلامتی مردم در دست خودشان تعریف شده است .

مراقبتهای بهداشتی اولیه شامل همه افراد جامعه می‌شود به شرح زیر است:

-آموزش همگانی درباره مشکلات بهداشتی و روش‌های پیشگیری و کنترل آنها

-ارتقاء تامین غذا و تغذیه مناسب

-تهیه آب تصفیه شده مناسب و بهداشت اولیه

-مراقبت‌های دوران بارداری و مراقبت از کودکان

-ایمنی علیه بیماری‌های عفونی

-پیشگیری و کنترل بیماری‌های آندمیک

-درمان مناسب بیماری‌های شایع و حوادث

-دسترسی به داروهای اساسی

سازمان جهانی بهداشت، بهداشت را به سه سطح تقسیم کرده است:

*سطح اول: اقداماتی که برای جلوگیری از بروز بیماری انجام می شود. این اقدامات باعث بالا رفتن قدرت جسمی و روحی افراد جامعه می شود.

*سطح دوم: این مرحله شامل تشخیص بهنگام بیماری و درمان مناسب و به سرعت آن جهت جلوگیری از سیر بیماری به طرف مراحل پیشرفته تر بیماری است.

*سطح سوم: هدف از این مرحله متوقف کردن سیر بیماری و جلوگیری از ناتوانی کامل و یا مرگ است. همانند فیزیوتراپی.

بهداشت مادر و کودک شاخه ای از بهداشت عمومی است که مراقبت کامل از مادر و کودک را برعهده دارد.

چهارچوب فعالیت‌های بهداشت مادر و کودک شامل موارد زیر است:

۱.آموزش بهداشت

۲.مراقبت از کودکان زیر ۶ سال

۳.مراقبت‌های قبل از ازدواج

۴.مراقبت‌های دوران بارداری

۵.مراقبت‌های بعد از زایمان

۶.فاصله‌گذاری بین فرزندان

هدف از بهداشت مادر و کودک:

۱.کاهش ابتلا به بیماری ها

۲.کاهش مرگ و میر دوران بارداری و بعد از زایمان

۳.کاهش مرگ و میر شیرخواران

۴.افزایش بارداری های سالم

۵.افزایش تکامل جسمی و روانی کودکان

اهمیت بهداشت مادر و کودک:

* از نظر تعداد جمعیت؛ چرا که آسیب پذیرترین قشر جامعه مادران و کودکان زیر۶ سال هستند که دو سوم اجتماع را تشکیل داده‌اند.

* توجه به کودکان به عنوان سرمایه گذاری آینده؛ بنابراین تامین سلامت آنان به منزله تامین سلامت آینده جامعه است.

مرگ و میر مادران

به مرگ زنان در طول حاملگی، زایمان و ۴۲ روز بعد از پایان حاملگی مرگ مادر گفته می شود. صرف نظر از طول حاملگی یا هر علتی که باعث تشدید آن شده است، یا در اثر مداخلات مربوط به آن مرگ مادر محسوب می شود.

مرگ مادران به دو دسته مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می شود:

-مرگ مستقیم مادری: مرگ بر اثر عوارض مامایی، حاملگی یا دوره بعد از زایمان، مداخلات، سهل انگاری و درمان‌های اشتباه مانند مرگ بر اثر خونریزی پس از زایمان.

-مرگ غیر مستقیم مادری: مرگ بر اثر بیماری هایی که در حین بارداری و زایمان و یا بعد از آن موجب شدت بیماری می شوند، مانند بیماری‌های قلبی.

شاخص مرگ مادران به عنوان یکی از شاخص های توسعه قلمداد می‌شود و بیانگر ایمن نکته است که تا چه اندازه جامعه به سلامت مادران اهمیت می دهد. این شاخص به تعداد مرگ مادران به ازای هر ۱۰۰,۰۰۰ تولد زنده نسبت به مرگ و میر مادران تعریف شده است.

تکامل کودکان از دوران جنینی آغاز می شود و با مراقبت و تغذیه مناسب در دوران بارداری,،فرصت رشد و تکامل مطلوب که حق اوست فراهم می گردد. مهمترین دوره تکامل مغزی کودک در دو سال اول زندگی است که نقش مهمی در تکامل جسمی، روانی، اجتماعی و ایمنی کودک دارد. کودکانی که از مراقبت‌های مطلوب برخوردارند، در آموزش و یادگیری و سایر خدمات اجتماعی از بقیه پیشی می گیرند. برنامه مراقبت کودک سالم به دنبال یافتن راهی جهت جدا کردن کودکان سالم از کودکان به ظاهر سالم است.

نقش ماما در بهداشت مادر و کودک:

در حال حاضر ماماها به عنوان گروه مسئول انجام خدمات بهداشت مادر و کودک، قادر به ایفای نقش عمده‌ای در انجام ارتقای سلامتی هستند. ماما ها از اعضای ضروری سیستم مراقبت بهداشتی محسوب می‌شوند و نقش مهمی در اجرای مراقبت‌های مادر و کودک به عهده دارند.

اگر بخواهید بدانید ملتی چقدر سالم و تواناست به سراغ اتاق زایمان و نوزادان آن جامعه بروید. کلید سلامت هر جامعه ای زنان هستند، زیرا آنها به عنوان مادر و یا همسر نصف جمعیت دنیا را تشکیل داده و توجه به آنها بسیا حائز اهمیت است.

حمیرا جمعه‌پور؛ کارشناس و مربی مامایی